శ్లోకము:-
వాగర్థావివ సంపృక్తౌ వాగర్థ ప్రతిపత్తయే ।
జగతః పితరౌ వందే పార్వతీపరమేశ్వరౌ ॥ 01-01 ||
పదవిభాగము :-
వాగర్థావివ, సంపృక్తౌ, వాగర్థప్రతిపత్తయే, జగతః, పితరౌ, వందే, పార్వతీపరమేశ్వరౌ ||
అన్వయము:-
వాగర్థావివ, సంపృక్తౌ, జగతః, పితరౌ, పార్వతీపరమేశ్వరౌ, వాగర్థప్రతిపత్తయే, వందే ||
సమాసాలు :-
*వాగర్థావివ :-
వాక్ చ అర్థ శ్చ వాగర్థౌ (ద్వంద్వః), వాగర్థౌ ఇవ వాగర్థా వివ (అవ్యయీభావః) ।
*వాగర్థప్రతిపత్తయే :-
వాక్ చ అర్థ శ్చ వాగర్థౌ (ద్వంద్వః), వాగ్ర్థయోః ప్రతిపత్తిః వాగర్థప్రతిపత్తిః,
తస్యై వాగర్థప్రతిపత్తయే (చతుర్థీ తత్పురుషః)।
*పితరౌ :-
మాతా చ పితా చ పితరౌ (ఏక శేష వృత్తిః)।
*పార్వతీపరమేశ్వరౌ :-
పార్వతీ చ పరమేశ్వర శ్చ పార్వతీపరమేశ్వరౌ (ద్వంద్వః)
అలంకారము :-
ఉపమాలంకారః
“ఉపమా యత్ర సాదృశ్యలక్ష్మీరుల్లసతి ద్వయోః”_ చంద్రాలోకః.
ఉపమానోపమేయములకు అందమయిన సాదృశ్యం వర్ణించి చెబితే ఉపమాలంకారము.
ఉపమానం – వాక్, అర్థః
ఉపమేయః -పార్వతీ, పరమేశ్వరః
సాధారణధర్మః – సంపృక్తౌ (నిత్యయుక్తత్వం)
వాచకశబ్దః – ఇవ
శబ్దాలు:-
- వాగర్థావివ – అవ్యయం ।
*సంపృక్తౌ – (రామశబ్దం వలె)
సంపృక్తం సంపృక్తౌ సంపృక్తాన్ ;
సంపృక్తశబ్దః, అకారాంతః పుంలింగః, సంపృక్తౌ – ద్వితీయా ద్వివచనాంతః।।
*వాగర్థప్రతిపత్తయే – (మతి శబ్దం వలె)
వాగర్థప్రతిపత్తయే/ వాగర్థప్రతిపత్యై వాగర్థప్రతిపత్తిభ్యాం వాగర్థప్రతిపతిభ్యః ;
వాగర్థప్రతిపత్తిశబ్దః , ఇకారాంతః స్త్రీ లింగః, వాగర్థప్రతిపత్తయే – చతుర్థ్యేక వచనాంతః॥
*జగతః – (జగత్ శబ్దము)
జగతః జగతోః జగతామ్ ;
జగ చ్ఛబ్దః , తకారాంతః నపుంసక లింగః, జగతః, షష్ఠ్యేక వచనాంతః ॥
* పితరౌ – (పితృ శబ్దము)
పితరం పితరౌ పితౄన్ ;
పితృ శబ్దః, ఋకారాంతః పుంలింగః, పితరౌ – ద్వితీయైక వచనాంతః ॥
*వందే –
వది = అభివాదనస్తుత్యోః । (దీనిపై నొక్కండి పూర్తి ధాతువును చూడవచ్చు)
(నమస్కరించుట, స్తుతించుట, గౌరవంగా కుశలప్రశ్నలను అడుగుట);
సకర్మక; ఆత్మనేపద;
1.వందతే 2.వవందే ౩.వందితా 4.వందిష్యతే 5.వందతామ్
6.అవందత 7.వందేత 8.వందిశీష్ట 9.అవందిష్ట 10. అవందిష్యత ॥
వందే ; వది = అభివాదనస్తుత్యోః; ఆత్మనేపది, వర్తమానే లట్ – ఉత్తమపురుషైకవచనాంతః॥
*పార్వతీపరమేశ్వరౌ (రామ శబ్దం వలె – నిత్య ద్వివచనం)
పార్వతీపరమేశ్వర శబ్దః, అకారాంతః పుంలింగః, నిత్య ద్వి వచనాంతః,
పార్వతీపరమేశ్వరౌ; ద్వితీయా ద్వివచనాంతః ॥
రఘువంశమ్ 